توسعه و امنیت در آمایش مناطق مرزی ایران

نظام برنامه¬ریزی کشور، نظامی است چند سطحی، که مهم¬تر از تعدد سطوح آن، ارتباطاتی است که این سطوح با یکدیگر برقرار می¬نمایند. بر اساس این ارتباطات، تعامل میان مسئولین و برنامه¬ریزان که در سطوح مختلف کار می‎کنند تنظیم می-شود. به این ترتیب، هر چه یک نظام برنامه¬ریزی منظم¬تر و از یکپارچگی بیشتری برخوردار باشد، کارایی آن بیشتر می¬شود. در رابطه با کشوری مانند ایران که حدود 60 سال سابقه برنامه¬ریزی توسعه را تجربه کرده است، ولی هنوز با مشکلات اساسی مواجه است، شناخت نظام¬مند (سیستماتیک) ارتباط بین اجزاء نظام برنامه¬ریزی و جایگاه هر جزء در کل نظام، اهمیت ویژه¬ای دارد. آمایش مناطق مرزی در ایران، به دلیل وجود مرزهای طولانی و قرارگیری بیش از نیمی از استان¬های کشور در مرزهای بین¬المللی با کشورهای همجوار، از جایگاه ویژه¬ای در نظام برنامه¬ریزی کشور برخوردار است. بنابراین، هدف این مقاله، ضمن تبیین جایگاه آمایش مناطق مرزی در نظام برنامه¬ریزی کشور؛ شناخت عناصر و مؤلفه آن، چگونگی ارتباط این عناصر با دیگر عناصر نظام برنامه-ریزی کشور و شناخت اهمیت و ضرورت پرداختن به آمایش مناطق مرزی است. همچنین، علاوه بر شناخت پایه¬های نظری و نظریه¬های مربوطه، تجربه¬های کشورهای مختلف جهان و نیز تجربه¬های ایران در آمایش مناطق مرزی؛ راهبردها، سیاست¬ها و نیز راه¬کارهای برخورد با مشکلات مناطق مرزی و نتایج به دست آمده در اعمال سیاست های نوین، مورد توجه قرار می¬گیرد. نتیجه¬گیری مطالعات این مقاله نشان می¬دهد؛ توسعه و امنیت در مناطق مرزی لازم و ملزوم یکدیگر است. همچنین، شدت عدم تعادل منطقه¬ای میان مناطق مرزی و مناطق داخلی در ایران بر توسعه ملی تأثیرگذار است. به عبارت دیگر، اگر چه توسعه نیافتگی در مناطق مرزی که منجر به ناامنی می¬شود، اثرات خود را بر توسعه نیافتگی و ناامنی در کل کشور می¬گذارد. اما موانع ذهنی و عینی زیادی تا-کنون باعث شده است این گونه تأثیرات منفی ادامه داشته باشد. آمایش مناطق مرزی سعی دارد این موانع را بردارد، و با ارایه یک نوع برنامه¬ریزی فضایی- راهبردی، توسعة یکپارچه و پایدار ملی را تحقق بخشد.